در قسمت اول مقاله پس تعریف حادثه فلوچارت حادثه نشان داده شده و روش های پیشگیری از حادثه معرفی شده اند . روش های پیشگیری خود نمایانگر این نکته هستند که موثر بودن وسایل حفاطت فردی در پیشگیری ندارند . اما با توجه به فلوچارت مزبور اعلام می گردد که وسایل حفاظت فردی در جلوگیری یا کاهش نتایج و عواقب بسیار موثرند .در قسمت دوم مقاله نتایج حاصل از یک پروژه تحقیقاتی که به صورت پرسش نامه ای در مورد یک گروه نمونه ی ۱۰۰ نفری که از کارکنان بخشی از صنعت برق انتخاب شده بودند انجام گردیده مورد تجزیه و تحلیل مجدد قرار گرفته است هیستوگرامی های مربوط به درصد استفاده از وسایل حفاظت فردی و دلایل عدم استفاده که از نتایج تحقیق مزبور تهیه شده نشان دادند که کارکنان صنعت برق کمربند ایمنی را خیلی بهتر از لباس کار قبول دارند و مورد استفاده قرار می دهند و لذا نتیجه گیری گردید که وقتی کار آنی وسیله حفاظت فردی کاملا به ثبات رسیده باشد به آسانی از طرف کارکنان مورد استفاده قرار می گیرد . در پایان برای مسئولین و کارفرمایان توصیه شده است که ضمن اهمیت دادن به نقش وسایل حفاظت فردی سعی نمایید که در کار و برنامه ای استفاده از وسایل حفاظت فردی مخصوص آن کار را الزامی کنند و در مورد وسایل نه چندان مربوط به کار اصرار زیادی معمول ندارد .

شرح مقاله 

امروزه این اعتقاد پیدا شده است که اگر زور قانون نباشد کارفرما و به طور کلی صنعت تن به مسائل ایمنی نمی دهند . بند ۹۱ قانون کار که کارفرما را ملزم به تهیه وسایل حفاظت فردی برای کارگر می نماید ، برای کارگران به عنوان وسیله ای در راه فشار آوردن به کارفرما و برای کارفرمایان به عنوان حد اعلای توجه به مسائل ایمنی تلقی می شود . در بسیاری از حوادث که مورد بررسی قرار می گیرند نداشتن وسایل خفاظت فردی به عنوان یکی از علل حد اعلای توجه به مسائل ایمنی تلقی می شود . در بسیاری از حوادث که مورد بررسی قرار می گیرند نداشتن وسایل حفاظت فردی به عنوان یکی از علل اصلی معرفی می شوند و لذا کارفرمایان همواره سعی می کنند .با تهیه این وسایل ولو با قسمت های قابل توجه بهانه ای دست کارگران و قانون ندهند . بسیار حای تاسف است که مساله مهم ایمنی بدین صورت به بیراه کشیده شده و توجه کارفرمایان را از دست داده است . در سال ۱۳۷۲ تلاش گردید که نظر کارگران صنعت برق در مورد وسایل حفاظت فردی و نحوه استفاده از آنها مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد . بدین منظور پرسش نامه ای طراحی شد و یک گروه ۱۰۰ نفری از کارگران صنعت برق به عنوان نمونه انتخاب گردید . نتایج حاصل از این بررسی که در گزارشی به صورت پایان نامه دوره کارشناسی ایمنی و بهداشت صنعتی ارائه داده اند در حد نامرغوب بودن جنس و اندازه ی نا مناسب وسایل حفاظت فردی بود . از طرف دیگر می دانیم که ایمنی یا ایمن سازی محیط کار به میزان بسیار زیادی همان پیشگیری حوادث می باشد . اگر حوادث را به معنی را به معنی علمی و دقیق مد نظر داشته باشیم متوجه خواهیم شد که پیشگیری از حوادث عبارت با ایمنی در صنعت است .

با توجه به مطالب فوق العاده این فکر به وجود آمد که نقش وسایل حفاظت فردی در پیشگیری از حوادث مورد مطالعه قرار گیرد . لذا در وهله اول این مساله به صورت علمی و تئوری بررسی گردید و آنگاه نتایج حاصل از پروژه تحقیقاتی فوق الذکر که در یکی از واحدهای صنعت برق اجرا شده بود مورد تجزیه و تحلیل مجدد قرار گرفت .

پروسه حادثه 

امروزه تعریف علمی حادثه به شکل زیر می باشد : حادثه واقعا برنامه ریزی نشده و بعضا صدمه رسان یا خسارت وارد کنی است که انجام ، پیشرفت یا ادامه نرمال یک فعالیت یا کار را مختل می سازد و همواره در اثر یک عمل یا کار غیر ایمن یا در شرایط غیر ایمن و یا در اثر ترکیبی از این دو به وقوع می پیوندد . یک حادثه ممکن است در اثر عدم تشخیص یک خطر ، یا در اثر بعضی از نارسائی های موجود در سیستم جاری کنترل خطر اتفاق بیفتد .

تخطی از یک روش یا کار نرمال ، صحیح و قابل قبول قرار گرفتن به طور غیر ضروری در معرض یک خطر یا انجام کاری که نتیجتا میزان ایمنی را از حد نرمی که هست پایین بیاورد عمل یا کار غیر ایمن می نامند . معمولا برای پی بردن به U.A موجود سوالاتی زیر مطرح می گردد .

-کارگر چه کرد و چه چیزی را نکرد که منجر به حادثه شد؟

-چی بود که فردی را ناچار کرد این بار متفاوت عمل کند؟

شرایط غیر ایمن آن شرایطی فیزیکی است که اگر بالا تصحیح رها شوند ممکن است منجر به حادثه گردند . نظیر خرابی ابزار یا ماشین آلات و ناکافی بودن طراحی .

پروسه حادثه

در اوایل دهه ۱۹۶۰ اتفاق نظری در بین مهندسین ایمنی وجود داشت مبنی بر اینکه در پروسه یک حادثه که از زمان قبل از وقوع شروع شده و در زمان بعد از وقوع خاتمه می یابد چهار قسمت کاملا مشخص وجود دارد

• علت هایی که در وقوع حادثه ایفای نقش دارند .
• علت مستقیم یا Immediate Causes حادثه
• حود حادثه
• نتایج حاصله از حادثه

شکل یک فلوچارت پروسه حادثه را نشان می دهد و علت هایی که در وقوع حادثه نقشی دارند به صورت سه خانه یا منبع تولید کننده اعمال و شرایط غیر ایمن در بالای شکل قرار دارند و عبارتند از چگونگی انجام وظایف ایمنی سرپرستان و شرایط فیزیکی و روانی کارگران . به عنوان مثال مربوط به هر یک از این علتها می توان به ناکافی بودن دستورالعمل های ایمنی ، کم شنوا بودن کارگر و پایین بودن حس همکاری در کارگر اشاره نمود . از هر یک از سه منبع مزبور جریان به داخل یک رزروار مرکزی به نام اعمال و شرایط غیر ایمن که در واقع علل مستقیم حادثه هستند وارد می گردد . حالت پر و سر ریز شدن رزروار نشان می دهد که یک تعداد اعمال و شرایط غیر ایمنی دست به دست هم داده و موقعیت را سمت خود حادثه هدایت می کنند . حادثه در واقع به معنی کاهش تولید یا تاخیر در تولید ، ریخت و پاش و از دست دادن مواد و خرابی و خسارت وارده به تجهیزات و صدمات جانی می باشد که در قسمت پایین شکل یک و تحت عنوان عواقب و نتایج حادثه نشان داده شده است .

از فلوچارت مزبور می توان این نتایج را استخراج نمود :

• نحوه اجرای وظایف ایمنی از طرف پرستاران و شرایط فیزیکی و روانی کارگران منابع اصلی اعمال و شرایط غیر ایمن هستند .
• همه اعمال و شرایط غیر ایمن منجر به حادثه نمی شود بلکه این همه حوادث هستند که از اعمال و شرایط غیر ایمن به صورت منفرد و یا ترکیبی از هر دو منتج می گردند .
• بعضی از حوادث منجر به صدمات جانی شده و تعداد کمتری از آنها صدمات معلولیتی ببار می آورنند

پیشگیری حادثه

اعمالی که باید برای پیشگیری و مهار حوادث انجام گیرد در شکل یک به خوبی نمایان هستند . اگر یکی از سه منبع مربوط به قسمت اول یعنی علت هایی که در وقوع حادثه سهیم هستند از بین برده شوند تاثیری در وقوع حادثه نخواهد داشت . البته این کار احتمال وقوع حادثه را کاهش می دهد . بنابراین اگر سرپرستان وظایف ایمنی خود را خوب انجام دهند و اگر شرایط فیزیکی و روانی کارگران به دقت مورد مطالعه قرار گیرد بسیاری از حوادث پیشگیری خواهند شد . روش دوم پیشگیری از حوادث جلوگیری از سر ریز شدن رزروارد اعمال و شرایط غیر ایمن می باشد و البته اعمال و شرایط غیر ایمن فی نفسه خود اشتباه یا غلط نیستند بلکه نتایج حاصل از غلط بودن فاکتورهای سهیم در حادثه می باشند . لذا به نظر می رسد که در بسیاری از موارد از بین بردن اعمال و شرایط غیر ایمن ممکن نیست مگر با کنترل عوامل سهیم در وقوع حادثه .

اگر در مرحله دوم فوق الذکر نتوانیم از وقوع حادثه جلوگیری کنیم بالاجبار حادثه اتفاق حواهد افتاد . البته در موارد بسیار نادری بدون اقدام در دو مرحله مزبور باز هم حادثه اتفاق نمی افتد که بسیار استثنایی است و دلایل عدم وقوع حادثه ناشناخته اند .

ملاحظه می گردد که در روشهای پیشگیری وسایل حفاظت فردی نقشی ایفا نکردند و طبق شکل ۱ تا مرحله وقوع حادثه هیچ اشاره ای به وسایل حفاظت فردی نمی شود. اما بعد از وقوع نتایج و عواقب حاصله در سه خانه جدا از هم نشان داده اند. فرض کنیم در یک ماشین تراش حفاظ پوششی همراه با اینترلاک مربوطه وجود نداشته باشد ( نظیر ماشین تراشهای قدیمی که هیچ وقت این حفاظها را نداشته اند) حادثه پریدن پلیسه همواره اتفاق خواهد افتاد. اگر کارگر عینک حفاظتی به چشم داشته باشد عواقب حادثه یعنی وارد شدن صدمه به چشم راببار نخواهد آمد. در این حالت از صدمه به صورت کارگر جلوگیری به عمل نمی آید. بنابراین وسایل حفاظت فردی در از بین بردن یا کاهش نتایج حاصله از وقوع حوادث بسیار مهم و مفید هستند.

تجزیه و تحلیل مجدد نتایج حاصل از پروژه تحقیقاتی

همانطوری که در بالا اشاره شد در تابستان گذشته جهت پی بردن به طرز فکر و اعتقاد کارکنان برق در مورد وسایل حفاظت فردی پروژه تحقیقاتی پرسشنامه ای طراحی شده و ۱۰۰ نفر از کارکنان بخشی از صنعت برق به عنوان گروه نمونه مورد سوال قرار گرفتند. نتایج حاصل به صورت پایان نامه دوره کارشناسی مهندسی ایمنی و بهداشت صنعتی ارائه گردیده است. بخشی از آن نتایج که در تجزیه و تحلیل مجدد مورد استفاده قرار گرقتند به شرح زیر می باشند: جدول ۱: تعداد افرادی که وسایل حفاظت فردی را تحویل گرفته و مورد استفاده قرار داده اند.

جدول ۲ : دلایل استفاده از وسایل حفاظت فردی در موثر بودن وسایل حفاطت فردی

جدول ۳: کیفیت وسایل حفاظت فردی در موثر بودن وسایل حفاطت فردی

جدول ۴: میزان تحصیلات گروه نمونه در موثر بودن وسایل حفاطت فردی

ضمنا از کل ۱۰۰ نفر گروه نمونه ۵۹ نفر اموزشهای ایمنی را دیده و بقیه بدون اموزش بوده اند . همچنین از نظر تعداد حوادث در دو سال ۷۱ و ۷۲ در همین بخش از صنعت برق تفاوتی قابل توجه وجود نداشته است .

برای تجزیه و تحلیل این نتایج درصد افرادی که وسایل افرادی که وسایل فردی مختلف را تحویل گرفته و مورد استفاده قرار داده اند و آنهایی که ضمن تحویل گرفتن تحویل گرفتن از وسایل حفاظت فردی استفاده نکرده اند با توجه به جدول یک محاسبه شده و در کنار هم در شکل ۲ نشان داده شده است . طبق این شکل کمربند تنها وسیله ی حفاظتی است که بیش از ۸۵ درصد تحویل گرفته ها آنها را پوشیده اند .

شکل دو – میزان استفاده از وسایل حفاظت فردی مختلف

شکل سه دلایل عدم استفاده از وسایل حفاظت فردی را صورت درصدی نشان می دهد . با توجه به دو شکل مزبور می توان گفت که در مورد لباس کار دو دلیل نامناسب بودن اندازه ها و نامرغوب بودن عمده دلایل عدم استفاده هستند. چرا که هیچ یک به تنهایی ۶۴ درصد عدم استفاده را پوشش نمی دهند و ضمنا معمولی ترین اشکال مطرح شده در مورد لباس کار می باشند. شاید بتوان گفت که ۳۱ درصد عدم استفاده مربوط به نامناسب بودن اندازه ها و بقیه مربوط به نامرغوب بودن جنس می باشد. اما در مورد کمربند ایمنی که دلیل نامناسب بودن اندازه ها آن چنان قابل اطلاق نمی باشد به نظر می رسد که ۱۴ درصد عدم استفاده به صورت جزئی از علل نا مرغوب بودن و سایر دلایل قابل توجیه باشد. شاید بهترین دلیل این باشد که ۱۴ درصد مزبور آنهایی هستند که بدلایلی نظیر داشتن شغل سرپرستی نیازی به استفاده از کمربند پیدا نکرده اند. با توجه به جداول ۳ و ۴ می توان گفت دلیل احتمالی خارجی بودن نیز تنها عامل استفاده از کمربند نمی تواند باشد و ۸۶ درصد استفاده از کمربند بخوبی کارکنان با تحصیلات بالاتر از دیپلم را نیز پوشش می دهد. در مورد بقیه وسایل حفاظت فردی که در بین کمربند و لباس کار به ترتیب کفش ایمنی، کلاه کار، دستکش و عینک حفاظتی قرار دارند نیز می توان همین نظریه را به صورتی تعمیم داد. پس می توان گفت استفاده از تجهیزات ایمنی در موثر بودن وسایل حفاطت فردی نقش بسزایی دارد

نتیجه گیری

1. مسئولین و کارفرمایان نباید از نقش حفاظتی فردی غافل باشند و ضمنا سعی گردد در هر کار بخصوص کارگران را به استفاده از وسایل حفاظتی مخصوص آن کار تشویق نمایند . استفاده ی بی مورد از وسایل نظر کارگران را نسبت به نقش وسایل حفاظتی منفی تر می سازد .
2. کمربند ایمنی نقش خود را در جلوگیری از عواقب حادثه برق گرفتگی که همانا سقوط می باشد به خوبی نشان داده و کارکنان برق با علم به این نقش از آن استفاده می کنند در حالی که لباس کار نتوانسته است بدین صورت عمل نماید .
3. کمربند ایمنی و به تبعیت از آن همه وسایل حفاظت فردی نقشی در جلوگیری از عواقب حادثه دارند و در پیشگیری از حوادث تاثیری ببار نمی آورد .